Privacy bij onderwijs op afstand: tijd voor gefundeerde keuzes

Door alle hectiek rondom de gedwongen digitaliseringsslag in het onderwijs, werd soms vergeten om de veiligheid te controleren van de leermiddelen, apps en tools die daarbij om de hoek kwamen kijken. Als Functionaris Gegevensbescherming (FG) bij Privacy op School adviseert Tonny Plas scholen bij alle privacyvraagstukken die zij hebben. De afgelopen weken stroomden er talloze vragen bij hem binnen, waarvan hij hier de belangrijkste benoemt en bespreekt.

Volgens Plas is het tijd om na alle initiële opwinding even gas terug te nemen, om de keuzes die enkele weken geleden onder hoge druk zijn gemaakt te evalueren. “De AVG is in dit soort situaties altijd het ondergeschoven kindje. In de eerste weken van zo’n crisis is dat begrijpelijk, maar het is nu tijd om weer meer aandacht aan het belang van privacy te schenken. Hier moet je als school goede afspraken over maken en deze beleidsmatig ondersteunen”, stelt Plas.

Duizend-en-één vragen

Hoe beperk ik het potentiële privacyrisico van nieuwe leermiddelen die uitgevers nu aanbieden? Wat kan ik als docent doen als ik vanwege privacyoverwegingen geen videoles vanuit huis wil geven? En welke informatie over kwetsbare leerlingen mag ik doorspelen aan gemeenten? Een volledig overzicht van de belangrijkste vragen en antwoorden staat op de website van Privacy op School. Vooral omtrent videoconferencing hadden docenten de nodige vragen. “Zij vroegen zich af hoe zij met deze nieuwe educatieve middelen en apps moesten omgaan en waar ze op moesten letten bij het inzetten van de tools”, vertelt Plas. Toen Zoom in opspraak kwam, omdat het niet veilig om zou springen met gebruikersgegevens, bleken deze vragen relevanter dan ooit. “Veel gratis apps hebben als businessmodel dat zij de data die ze vergaren doorverkopen. Dat wil je als school natuurlijk absoluut niet als het aankomt op leerlingengegevens.”

“Veel gratis apps hebben als businessmodel dat zij de data die ze vergaren doorverkopen. Dat wil je als school natuurlijk absoluut niet als het aankomt op leerlingengegevens”

Scholen, blijf bij je leest

De snelle digitaliseringsslag binnen het onderwijs betekent de intrede van veel nieuwe tools, waarvan nog niet geheel duidelijk is hoe hoog deze scoren op veiligheid. Het advies van Plas luidt dan ook: blijf gebruikmaken van de leermiddelen en tools van leveranciers met wie je al een verwerkersovereenkomst hebt en pas deze zonodig aan. “Scholen maken nu intensief gebruik van video-apps die veel informatie en beelden van leerlingen en docenten verzamelen. Maar we weten niet altijd wat er met deze gegevens gebeurt. In een verwerkersovereenkomst leg je onder andere afspraken over beveiliging vast. Als je een nieuwe leverancier wilt kiezen, kijk dan of deze is aangesloten bij het privacyconvenant.” Online kun je gemakkelijk een overzicht vinden van de leveranciers die bij het convenant zijn aangesloten. Ook vind je hier een model van een betrouwbare verwerkersovereenkomst die je kunt sluiten met nieuwe leveranciers.

Wikken en wegen

Als je toch met een nieuwe leverancier in zee gaat, adviseert Plas om heel nauwkeurig naar de voorwaarden te kijken die zijn verbonden aan het gebruik van de geleverde dienst of app. “Als je de afweging moet maken of je een bepaalde applicatie wilt inzetten op school, moet je jezelf eerst enkele vragen stellen. Heeft de school de app gekocht of heeft een docent deze uitgekozen? En zijn er al afspraken met de leverancier? Zo niet, dan is het verstandig de FG van je school bij de keuze te betrekken.” Al deze vragen maken deel uit van het stappenplan van Privacy op School dat helpt bij het veilig inzetten van video-apps in het onderwijs. Ook raadt Plas aan om altijd goed na te denken over de mogelijke alternatieven. Daarbij verwijst hij naar de keuzehulp voor video-apps van de Autoriteit Persoonsgegevens en de privacy-quickscan van lesopafstand.nl, die belangrijke privacykenmerken van apps op een rij zet.

“Het vormgeven van onderwijs op afstand vraagt om een duidelijke visie. Je wilt niet nu in allerlei apps en leermiddelen investeren waar je als organisatie niet helemaal achterstaat”

Is proctoring privacyschending?

Als het aankomt op privacygevoelige software is er naast het gebruik van video-apps ook ophef over proctoring, een samentrekking van ‘protecting’ en ‘monitoring’. Leerkrachten kunnen daarbij de webcam, microfoon en soms ook de webbrowser van een student op afstand besturen. Op deze manier willen sommige onderwijsinstellingen fraude de kop indrukken bij het afnemen van de schoolexamens. Jongerenorganisaties hebben echter al aan de bel getrokken met hun zorgen over de impact die de software heeft op de privacy van de leerlingen. “Ga als school allereerst na wat het doel en de noodzaak zijn voor het inzetten van deze software. Het kan een beter alternatief zijn om de examens op school af te nemen met anderhalve meter afstand. Als je toch proctoring-software inzet, schep dan duidelijkheid over hoe zowel de school als de leverancier omgaat met de gegevens. Je kunt ook voorzorgsmaatregel treffen, waarbij leerkrachten het beeldmateriaal bijvoorbeeld alleen live kunnen volgen, maar niet kunnen opslaan.”

Privacy, afspraken en beleid

Plas merkt op dat de vragen die bij Privacy op School binnenstromen langzaam van vorm en inhoud beginnen te veranderen. “In het begin was er een duidelijk onderscheid tussen onderwijsinstellingen die vanuit het beleid werkten aan het vormgeven van online onderwijs en scholen die werden overvallen door de situatie. Maar ook de scholen uit deze laatste categorie zijn nu in de fase aangekomen dat ze keuzes vanuit een goed doordacht beleid willen ondersteunen.” En dat is wat Plas betreft erg goed nieuws. “Het vormgeven van onderwijs op afstand vraagt om een duidelijke visie. Je wilt niet nu in allerlei apps en leermiddelen investeren waar je als organisatie niet helemaal achterstaat. Het is moeilijk om deze vervolgens weer uit te faseren.” Daarom is de tijd nu aangebroken om gefundeerde keuzes te maken, weer voldoende aandacht te geven aan het belang van privacy, goede afspraken te maken omtrent dit thema en dit te ondersteunen met beleid. “Je kunt elke applicatie inzetten die je wilt, zolang je deze keuze kunt onderbouwen, de beveiliging van gegevens voldoende is geborgd en je hierover open en transparant bent naar de betrokkenen”, besluit Plas zijn verhaal.