Continu doorontwikkelen van de digitale leeromgeving een must

In het SURF-rapport ‘Herijking van de visie van de digitale leeromgeving’ zijn 24 aspecten geïnventariseerd die mogelijk impact zullen hebben op de digitale leeromgeving, aangevuld met vier bedreigingen. Opsteller Nico Juist denkt dat de complexiteit van de digitale leeromgeving alleen maar toe zal nemen. “Binnen een onderwijsinstelling wil je mensen enthousiasmeren om technologie te gebruiken en tegelijkertijd orde in het applicatielandschap bewerkstelligen. Dat spanningsveld is interessant.”

Nico Juist werkt na zijn pensioen als zelfstandig adviseur. In het verleden heeft Juist jaren gewerkt als docent, ICTO-medewerker en informatiemanager bij o.a. Hogeschool Leiden. Als informatiemanager bij de hogeschool zette hij zich in voor de nieuwe digitale leer- en werkomgeving (DLWO), en via zijn werk bij SURF inspireerde hij andere onderwijsinstellingen bij het realiseren van een nieuwe DLWO. “Rond 2012 moesten veel hoger onderwijsinstellingen een nieuw leermanagementsysteem (LMS) aanbesteden. Tegelijkertijd kregen ontwikkelingen in de consumentenmarkt impact op de leeromgeving: studenten en medewerkers werkten met eigen smartphones, tablets of laptops met allerlei eigen applicaties. En de DLWO groeide tegelijkertijd rond het LMS en studentinformatiesysteem, met videosystemen, toetssystemen en verschillende educatieve en productieve applicaties. Er ontstond een samenspel waarbij, zowel intern als extern, digitale middelen invloed kregen op de leeromgeving. Deze ontwikkelingen in het onderwijs, de techniek, en de organisatie leidden tot het formuleren van de ‘SURF componentenvisie op de DLO’”, aldus Juist.

ICT in het onderwijs

De digitale leeromgeving bestaat momenteel uit een verzameling van applicaties en systemen. Het is daarom belangrijk om de leeromgeving overzichtelijk en daarmee gebruiksvriendelijk te houden, stelt Juist. Voor die uitdaging publiceerde SURF de afgelopen jaren een reeks aan publicaties. En na tien jaar leidde dat tot een evaluatie van de componentenvisie op de DLO in het rapport ‘Herijking van de visie van de digitale leeromgeving’ met daarbij ook een voorzichtige blik op de toekomst van de digitale leeromgeving. “Tijdens het schrijven van dat rapport hebben we ook artificial intelligence (AI) als een van de aspecten benoemd, maar de komst van ChatGPT dat AI met zo’n toegankelijk interface voor iedereen beschikbaar maakt, hadden we niet voorzien en de schokgolf die het teweeg brengt in het onderwijs, is goed te begrijpen”, zegt Juist. “De komende jaren wordt AI ongetwijfeld belangrijker. En dat stelt iedere instelling voor uitdagingen. In de herijking benadrukten we sterk het belang van het organiseren van ‘regie op data’. ChatGPT maakt dat nog gecompliceerder want je weet niet waar ChatGPT data vandaan haalt, maar AI-gegenereerde teksten komen wel de instelling binnen waarbij docenten en studenten het gaan gebruiken. En als AI straks geïntegreerd wordt in kantoorapplicaties wordt de impact nog groter. Uitdagingen te over”, benadrukt Juist.

Het is belangrijk dat instellingen nadenken over nieuwe technologie en vervolgens een beleid uitstippelen. Juist: “Bij de herijking hebben we daarvoor gesprekskaarten en twee werkvormen bij het rapport gevoegd, omdat we het belangrijk vinden dat alle actoren binnen een instelling met elkaar het gesprek aangaan. Hoe gaan we ons verhouden tot nieuwe onderwijskundige en technologische ontwikkelingen? Hoe pakken we bedreigingen die op ons afkomen aan?”

Uitdagingen in het digitale tijdperk

Onderwijsinstellingen bieden studenten ook in de fysieke ruimte een rijk palet aan functionaliteiten aan: van geavanceerde videostudio’s, werkplaatsen met 3D-printers tot VR- en AR-brillen. Om het onderwijs zo goed mogelijk te faciliteren is het belangrijk om doorlopend naar de leeromgeving in brede zin te kijken. Juist: “Je ziet dat de digitale en fysieke leeromgeving met elkaar integreren. De fysieke omgeving wordt uitgebreid met allerlei slimme technologieën die uiteindelijk deel uitmaken van de leeromgeving. Bij alle nieuwe functionaliteiten draait alles om data. Dan komt de vraag op: hoe ga je daarmee om? Waar zet je de gegevens neer? Hoe houd je je archief op orde? En hoe zorg je ervoor dat de digitale leeromgeving veilig blijft en dat die data niet op straat komt te liggen? Dat zijn de grote uitdagingen voor onderwijsinstellingen: om de visie op DLWO nieuwswaardig te maken, en ervoor te zorgen dat je niet stil blijft staan maar dat je meegaat.” Kortom: hoe houd je regie op de DLWO?

Regie op de digitale leeromgeving

Het organiseren van de regie op het geheel van de DLWO is een uitdaging voor onderwijsinstellingen. SURF ontwikkelde daarvoor het ‘raamwerk regie op de digitale omgeving’. Het SURF-model beschrijft een cyclisch proces met alle actoren die je nodig hebt in een digitale omgeving: van de directie, informatiemanager, functioneel beheerder tot leverancier. “Met het raamwerk kun je je eigen instelling onder de loep nemen. Hoe is dat hier georganiseerd en hoe kunnen we dat verbeteren?”, legt Juist uit. In dit speelveld ontstaan nieuwe functies, bijvoorbeeld die van product owner; de eigenaar van de gehele dus brede DLWO. Juist: “Vaak wordt een product owner voor de digitale omgeving aangesteld om de doorontwikkeling, de ondersteuning en het functioneel beheer binnen de instelling te organiseren. Voorheen had elke applicatie een eigenaar, maar nu heeft iemand op een hoger niveau de taak om die hele leeromgeving in het vizier te houden.”

SURF-visie

De SURF-visie op de DLWO is niet in een ivoren toren ontwikkeld, maar altijd in co-creatie met instellingen, geeft Juist aan. “Wat betreft de continue doorontwikkeling hebben we veel geleerd van de manier waarop de Universiteit van Amsterdam en de hogeschool van Amsterdam zich op dit vlak hebben georganiseerd, bijvoorbeeld met de instelling van een DLO-board waarin ook studenten en docenten deelnemen. Ook in het mbo hebben we ervaringen opgehaald, bijvoorbeeld bij het ROC Amsterdam of Zadkine in Rotterdam. En publicaties van SURF worden serieus genomen, door de instellingen, maar ook door de vele leveranciers in dit speelveld. Ik zeg altijd: het SURF-merk is een keurmerk dat iedereen waardeert.”

Toekomstscenario

De digitale leeromgeving zal nooit af zijn. Het is belangrijk dat onderwijsinstellingen voortdurend aandacht besteden aan de continue doorontwikkeling ervan. Juist: “Binnen het hoger onderwijs organiseren we nu de leeromgeving vooral vanuit de instellingen. Als je verder wilt gaan met flexibilisering binnen het onderwijs op een hoger niveau – zodat studenten bijvoorbeeld makkelijker deelcertificaten kunnen halen op andere instellingen – moeten we meer werken met systemen zoals RIO. Het zou ideaal zijn als een student een digitaal portfolio heeft, en dat hij dat kan inpluggen op systemen van de instelling, waar hij onderwijs volgt. Dat is een mogelijk toekomstscenario.”