De balans voor scholen tussen meegaan met technologische ontwikkelingen en kernwaarden

Hoe kunnen scholen meegaan met technologische waarden zonder dat dit ten koste gaat van kernwaarden zoals vrijheid, onafhankelijkheid, autonomie en gelijkheid? Daarover sprak Samen Slimmer PO, een initiatief van de PO-Raad, met Peter-Paul Verbeek, techniekfilosoof, hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek en wetenschappelijk co-directeur van het DesignLab van de Universiteit Twente.

Volgens Verbeek kunnen we veel leren van het experiment met digitaal onderwijs dat door de scholensluiting tijdens de coronacrisis werd uitgevoerd. Het bood bovendien scholen een kans om goed over hun kernwaarden en hun visie op digitaal onderwijs na te denken. Daarbij moet je het nadenken volgens Verbeek zo concreet mogelijk maken. Stap 1 is daarbij om te inventariseren op welke manier technologieën impact hebben op het leerproces van leerlingen. Daarmee ontdek je welke waarden in het geding komen en welke waarden je als school belangrijk vindt. Stap 2 is om te bedenken hoe je de technologie kunt herontwerpen, de omgeving anders kunt inrichten of de gebruiker voorlichting kunt geven om zo toch je kernwaarden te realiseren. Op die manier verbind je de kernwaarden op een positieve manier aan de techniek. Belangrijk is volgens Verbeek dat je als school hierbij zelf de regie neemt zodat je waarden overeind blijven.

Begeleidingstechniek

Om organisaties concrete handvaten te bieden om technologie op een ethisch verantwoorde manier toe te passen kunnen ze de aanpak Begeleidingstechniek gebruiken die Verbeek in samenwerking met ECP Platform voor de InformatieSamenleving heeft ontwikkeld. De tool helpt bij het voeren van de dialoog over de toepassing van een concrete technologie in een specifieke context. Zo kom je gezamenlijk tot een analyse van de waarden die in het geding zijn en ontwikkel je concrete handelingsopties om verantwoord om te gaan met die technologie.

Een andere tool om de impact van technologie te onderzoeken en ethisch verantwoorde keuzes te maken is het model van Biesta, die een drieslag ‘kwalificatie, socialisatie en subjectificatie’ hanteert.

Ideaal toekomstbeeld

In het ideale toekomstbeeld van Verbeek is de basisschool een plek waar zowel leraren als leerlingen de ruimte krijgen om te experimenteren met techniek. Daarbij gaat het niet alleen om de bètakant, zoals leren programmeren. Maar juist ook om het ervaren wat voor invloed techniek heeft op jezelf, op je omgeving, op sociale interactie en op je verwachtingen van de toekomst.

Verbeek adviseert om in de klas aan de slag te gaan met vragen als:

• Wie zitten achter games, smartphones, social media en YouTube?
• Wat zijn hun motieven en belangen?
• Op welke manier zijn systemen bevooroordeeld?
• Hoe spelen ze in op jouw gedrag als gebruiker?

Leraren hoeven de nieuwste technologie niet zelf te gebruiken om het in de les goed te kunnen behandelen, zegt Verbeek. “Je kunt techniek ook bekijken vanuit een sociaal en menselijk standpunt. Systemen zijn niet gebaseerd op de neutrale waarheid, maar op algoritmes die getraind worden met data waarin vooroordelen kunnen zitten. Als je dat begrijpt, kun je techniek bewuster inzetten bij de pedagogische doelen die je hebt.” De schoolleider heeft hierbij volgens Verbeek de rol om te inventariseren hoe teamleden naar het samenwerken met technologie kijken.

Verbeek zou het zonde vinden als de digitale stroomversnelling die is ontstaan door de coronacrisis niet aan wordt gegrepen om digitalisering meer in het onderwijs te verankeren. “Je kunt de snelle ontwikkelingen nu een goede wending geven door er waarden bij centraal te stellen. En door binnen school en met andere scholen ervaringen en geleerde lessen uit te wisselen om zo je aanpak en doelen te bepalen. Gezamenlijk optrekken met andere scholen kan ook waardevol zijn in het gesprek met marktpartijen, zoals de ontwikkelaars van leermiddelen. In plaats van kiezen uit het aanbod dat er ligt, kunnen scholen bedrijven vragen om programma’s en software te ontwikkelen die passen bij hun kernwaarden. De impact van digitalisering wordt in de toekomst alleen nog maar groter, dus het is cruciaal om als sector op te staan en de regie te nemen.”

Bron: Samen Slimmer PO