Mediawijsheid in het primaire onderwijs: zo belangrijk is het en zo pas je het toe

Met de continue ontwikkelingen op het gebied van media en technologie is het niet alleen belangrijk dat men hier vaardig in wordt, maar ook de kansen en gevaren ervan inziet. Om die reden is het vak mediawijsheid een belangrijk onderdeel geworden in het onderwijs.  

Mediawijsheid als basisvak 

In een notendop staat mediawijsheid voor het bewust, kritisch en actief inzetten van alle soorten media. Zowel digitaal als analoog. Maar aangezien technologie een steeds grotere rol speelt in ons leven – met steeds meer mogelijkheden maar tegelijkertijd ook meer risico’s – weegt het belang van mediawijsheid ook zwaarder. Met als gevolg dat mediawijsheid vandaag de dag een belangrijk onderdeel in het primair onderwijs is. De grondlegger van dit relatief nieuwe vak is Patrick Koning, tevens auteur van het boek ‘Mediawijsheid in de klas’. Hij is van mening dat kinderen net zo goed met media moeten leren omgaan als dat ze moeten leren lezen en schrijven. “Media is tegenwoordig gewoon overal en altijd om ons heen. Die vaardigheden moet je leren om in de maatschappij mee te kunnen en eigenlijk zou het een basisvak moeten zijn.”  

De Raad voor Cultuur denkt hier hetzelfde over en omschrijft het relatief nieuwe vak als volgt: “Mediawijsheid staat voor het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld.” Het gaat dus niet alleen om het kennismaken met de digitale mediawereld, maar vooral ook om het waarschuwen en behoeden voor de gevaren. Met name op het gebied van cybercriminaliteit, privacy en cyberpesten.  

Het belang van mediawijsheid in het primair onderwijs  

Je vraagt je misschien af in hoeverre mediawijsheid daadwerkelijk iets toevoegt. ‘Zijn kinderen tegenwoordig niet al behoorlijk mediawijs?’, vragen vele volwassenen zich dan ook af. Ja en nee, ze zijn inderdaad vaak al op jonge leeftijd erg handig met digitale apparaten, en apps zoals YouTube en Whatsapp. Vaak zelfs nog handiger dan hun ouders of grootouders. Maar wijsheid is wel even wat anders dan vaardigheid. Het bedenken (en geheimhouden) van een veilig wachtwoord, de juiste privacy-instellingen en de gevolgen of risico’s van het delen van foto’s en gevoelige of persoonlijke informatie zijn dingen waar kinderen en jongeren zonder educatie nog niet wijs genoeg in zijn.  

Mediawijsheid in het primair onderwijs in de praktijk  

Op mediawijsheid.nl vind je een overzichtelijke lijst met programma’s, applicaties en lessenpakketten waarmee je mediawijsheid in de les kunt toepassen bij verschillende doelgroepen (basisonderwijs, voortgezet onderwijs, mbo, hbo, speciaal en praktijkonderwijs). Hieronder lichten we een aantal tips uit voor de toepassing van mediawijsheid in het primair onderwijs, opgedeeld in onder- en bovenbouw.  

Mediawijsheid lessen in de onderbouw van het primair onderwijs:  

• Lab out of the Box-leskist: Compleet lessenpakket waarbij kinderen uit groep 1 tot en met 3 leren over digitale geletterdheid door middel van (digitaal) speelgoed, tablets, boekjes en opdrachten.  
• SchoolTV: De SchoolTV beeldbank beschikt over verschillende video’s over mediawijsheid.  
• Toveren met film: In deze workshop leren kleuters hoe je stilstaand beeld kunt laten bewegen.  

• Gratis Geld Bestaat Niet: Lesprogramma over gratis winkelen, spelen, geld en reclame op sociale media en virtuele werelden. Het programma is beschikbaar voor twee doelgroepen: de middenbouw van het primair onderwijs en de eerste twee klassen van het voortgezet onderwijs.  

Mediawijsheid lessen in de bovenbouw van het primair onderwijs:  

• Criminelen op het internet!: Eén uur durende les waarin leerlingen inzicht krijgen in hun eigen surfgedrag en aangezet worden tot nadenken over de risico’s op internet én tips om deze risico’s te verminderen.  
• Kijk omhoog lesprogramma: Lesprogramma waarbij de positieve en negatieve kanten van smartphonegebruik en het overmatig gebruik ervan worden besproken aangevuld met bijpassende opdrachten.  

• Wijs Man!: De BiebBoys leren je aan de hand van video’s en quizzen alles over fake news, privacy, vervelende berichtjes en gezondheid.  
• Wijs met Media omgaan: Gratis digitaal lespakket van KlasseTV waarin leerlingen alles te weten komen over social media, hacken, fake news en auteursrecht.  
• CodeSkillz: Lesmethode waarbij leerlingen spelenderwijs alle digitale vaardigheden leren die nodig zijn om volwaardig deel te kunnen nemen aan de (digitale) samenleving.  
• Onwijs Online: Dit lespakket van Young Crowds laat je door middel van werkboeken en digitale interactieve lessen kennismaken met onderwerpen als fake news, cyberpesten en het belang van een sterk en veilig wachtwoord.  
• Media Wijsneus: 12 lessen over mediawijsheid en digitale vaardigheden, ondersteund met een digitale leeromgeving voor leerlingen.  

• Media Makkers: Lesmateriaal waarbij media en reclame centraal staat. Leerlingen leren onder andere vaardigheden om media en de commerciële omgeving beter te interpreteren en te onderscheiden.  
• Jeugdkrakercompetitie: In deze landelijke wedstrijd informatievaardigheden gaan leerlingen uit groep 7 en 8 in teams de strijd met elkaar aan.  
• NieuwsMakers: Met dit gratis lespakket leren leerlingen zelf nieuws maken én publiceren.  
• Diploma Veilig Internet: Leerlingen uit groep 5 tot en met 8 leren met dit lespakket alles over veilig internetgebruik.  
• Split the Risk!: Hier staat niet alleen verkeersveiligheid centraal, ook wordt er aandacht besteed aan afleiding op de weg – denk aan appen op de fiets – en de gevolgen hiervan. 

Hoe mediawijs zijn docenten? 

Toch zal je als docent zelf ook mediawijs moeten zijn voor je deze kennis en vaardigheden aan leerlingen over wil kunnen brengen. Voor de ene docent vergt dit meer aandacht, verdieping, moeite en ondersteuning dan de andere. Gelukkig bestaan er allerlei tools en tests – zoals het Mediawijsheid Competentiemodel – om na te gaan hoe mediawijs je zelf bent. Ook kun je door middel van het docentenspel van Mediavaardig.nl je eigen én elkaars mediawijsheid testen en verbeteren.  

Om leraren in het primair en voortgezet onderwijs te helpen met de eigen ontwikkeling van hun digitale geletterdheid, waar mediawijsheid een belangrijk onderdeel van is, kunnen ze Basicly gebruiken. Dit programma biedt onder meer gratis lesmateriaal over computational thinking, informatievaardigheden en mediawijsheid.  

Lees ook onze tips om je leerlingen, hun ouders én jezelf mediawijzer te maken.

Tekst: Marjolein Sintenie