Beleid intensief gebruik digitale middelen door jeugd

Dialoog over het ontwerp van de digitale omgeving, ondersteuning bieden waar dat nodig is en het stimuleren van kennisopbouw en faciliteren van kennisuitwisseling. Dat is volgens het Rathenau Instituut nodig in beleid rond intensief gebruik van digitale middelen door de jeugd. Het Rathenau Instituut stelt dit in een position paper dat diende als input voor het rondetafelgesprek ‘Impact intensief gebruik van digitale technologieën en middelen’ op 13 april van de commissie Digitale Zaken van de Tweede Kamer.

Zorgen intensief gebruik

Het position paper stelt dat zorgen omtrent intensief gebruik van digitale middelen door de jeugd in de samenleving breed geuit worden. Daarbij worden vier typen zorgen onderscheiden, die niet los van elkaar staan:

1. Ontwikkelzorgen

Qua morele ontwikkeling betreffen de zorgen onder meer normvervaging in omgangsvormen. Bij mentale ontwikkeling gaat het om concentratieverlies door constante afleiding. Op sociaal gebied bestaat de zorg dat relaties oppervlakkig worden. En persoonlijke ontwikkeling zou teveel door sociale media en algoritmen gestuurd worden. Verder is het een uitdaging om nieuwe vormen van leren (zoals blended learning) en formatief evalueren in het huidige onderwijs in te passen.

2. Veiligheidszorgen

Zorgen omtrent cyberveiligheid betreffen privacy, doxing, phishing en identiteitsfraude. Sociale veiligheid heeft betrekking op online ongewenst sociaal gedrag: cyberpesten, shaming, ongeautoriseerde sexting, wraakporno, bedreigingen en discriminatie.

3. Gezondheidszorgen

Overmatig schermgebruik leidt tot fysieke klachten als bijziendheid en overgewicht. Psychisch zijn er zorgen omdat digitale media een constante alertheid opwekken, wat stress veroorzaakt. Ook is bekend dat digitale middelen verslavend kunnen zijn, gevoelens van eenzaamheid kunnen oproepen en eetstoornissen in de hand werken.

4. Maatschappelijke zorgen

Maatschappelijk speelt de vraag of de jeugd gelijke kansen krijgt om zich te ontwikkelen en een plaats op de arbeidsmarkt te verwerven. Wat vraagt de arbeidsmarkt aan digitale vaardigheden? Hoe gaat de jeugd om met desinformatie en radicalisering? Wat betekent dat voor hun opkomend burgerschap?

Tegenover de zorgen van digitalisering, staan volgens het Rathenau Instituut voordelen zoals toegang tot informatie die helpt om de wereld beter te begrijpen, apps die helpen gezonder te leven en nieuwe mogelijkheden voor expressie en om gelijkstemden rond een belang te organiseren. Ook verschilt de impact van de digitale middelen per individu. Tevens tonen de gevolgen van intensief gebruik van digitale middelen zich soms pas op lange termijn, waardoor het moeilijk is om causale verbanden hard te maken.

Benodigd beleid

Volgens het position paper is er op drie punten beleid nodig:

1. Dialoog over het ontwerp van de digitale omgeving

Er is meer reflectie nodig op de inrichting van de digitale omgeving:

• Welke visie hebben we bijvoorbeeld op de verhouding tussen leren op school en leren thuis?
• Hoe kijken we aan tegen kwaliteit van leven, samenzijn, leren en werken in een digitale wereld?
• Hoe gaan we om met botsende waarden en belangen?

Een dialoog over deze vragen kan gevoerd worden in de context van de waardengedreven aanpak van digitalisering die het kabinet voorstaat. Het is daarbij zaak om aandacht te besteden aan de mechanismen die schadelijk online gedrag in de hand werken zoals selectie, dataficatie, commodificatie, amplificatie, hyperconnectiviteit, openbaarheid, onmiddellijke beschikbaarheid, wanorde, afzondering en anonimiteit.

2. Ondersteuning bieden waar dat nodig is

Slachtoffers van online wangedrag moeten worden geholpen. Empowerment van de jeugd vraagt om het aanleren van digitale vaardigheden. Dat geldt ook voor leerkrachten – maak dat onderdeel van de lerarenopleiding. Daarbij zijn online normen omtrent schadelijk gedrag nu nog te vaag. Dat geldt ook voor eigendomskwesties: van wie is data die digitaal gedeeld wordt en wie bepaalt wat daarmee wordt gedaan? In beide opzichten is meer duidelijkheid wenselijk.

3. Stimuleren van kennisopbouw en faciliteren van kennisuitwisseling

Samenwerking tussen meerdere partijen is nodig. Bij de aanpak van ongeautoriseerde sexting en wraakporno kunnen platformen worden aangesproken op contentmoderatie. Maar het is ook een zaak van de politie, slachtofferhulp, belangenorganisaties en de onderwijssector. Digitale leermiddelen vragen om vakkennis van leerkrachten, informatici én juristen. Het stimuleren van kennisopbouw en het faciliteren van kennisuitwisseling is en blijft daarom van groot belang.

Andere position papers

Naast het Rathenau Instituut gaven ook het Trimbos-instituut, het Nederlands Jeugdinstituut, de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving, MIND, MIND Us en De Gezonde Generatie (Samenwerkende Gezondheidsfondsen), en Patti M. Valkenburg, hoogleraar Media Jeugd en Samenleving aan de Universiteit van Amsterdam, input via een position paper. Deze papers zijn terug te vinden op de website van de Tweede Kamer. Patti Valkenburg was ook als wetenschapper aanwezig bij het rondetafelgesprek, evenals Simone van der Hof, hoogleraar Recht en Digitale Technologie aan de Universiteit van Leiden en Tamar Sharon, hoogleraar Filosofie, Digitalisering en Samenleving aan de Radboud Universiteit en mededirecteur van iHub.

Bronnen: Tweede Kamer, Security