Digitale vaardigheden docenten moeten met ontwikkelingen meebewegen

Veel digitale hulpmiddelen kennen amper geheimen voor de huidige middelbare scholier: deze is er immers mee opgegroeid. Dit in tegenstelling tot veel docenten, waarvan een deel nog in het analoge tijdperk de lerarenopleiding heeft gevolgd en afgerond. Ze moeten blijven werken aan hun digitale vaardigheden. Voor docenten is het extra belangrijk om op de hoogte te blijven van alle digitale ontwikkelingen, erkent ook Desirée Joosten-ten Brinke, lector bij Fontys Lerarenopleiding Tilburg.

Of we het nu hebben over lesvoorbereidingen, het doceren van de te leren stof of het toetsen en beoordelen van de scholieren: de digitale vaardigheden van docenten worden het gehele jaar door aangesproken. “Niet omdat het moet, maar omdat het de werkzaamheden van docenten ondersteunt. Technologie is geen doel, maar een middel. Het staat altijd in dienst van de leraar”, aldus Desirée Joosten-ten Brinke. Als lector Technology Enhanced Assessment onderzoekt zij hoe technologieën ervoor kunnen zorgen dat toetsingen en beoordelingen efficiënter en – bovenal –  effectiever kunnen plaatsvinden.

Efficiënter toetsen en beoordelen

Er gebeurt namelijk van alles rondom het toetsen en beoordelen van leerlingen. “Ongeacht het onderwijsniveau”, bevestigt Joosten-ten Brinke. “We hebben het dan niet alleen over de digitale vaardigheden, maar ook over tools als robotica die het toetsen en beoordelen efficiënter kunnen maken. Niet omdat die techniek er toevallig is, maar omdat het ook echt een meerwaarde heeft.” In het formatief toetsen, dus kijkend naar hoe de leerling zich verder kan ontwikkelen op basis van waar hij nú eigenlijk staat, kunnen toepassingen als ICT een grote rol spelen. “Als leraar wil je voortbouwen op wat de leerling wel en niet weet. Daar kun je dan tussentijds je instructies op aanpassen. Dit kan door middel van een formele toets, maar bijvoorbeeld ook door tussentijdse digitale quizjes. Dan krijg je als docent heel snel een beeld van wat de leerlingen weten en kun je je lessen gaan differentiëren.”

Digitale vaardigheden in de praktijk

Hoe mooi het ook klinkt: voor veel docenten is een toepassing zoals digitaal formatief toetsen een behoorlijke uitdaging. “Dit zijn future skills die behoorlijk wat vragen van docenten die pak ‘m beet twintig jaar geleden van de lerarenopleiding afkwamen. Maar ik denk dat juist dáárom elkaar informeren zo ongelofelijk belangrijk is. Zij die nu de lerarenopleiding volgen, moeten bij het afronden van hun studie weten hoe en waarom ze met bepaalde tools werken. Voor docenten die al wat langer actief zijn in het onderwijs zijn er naschoolse opleidingen, waarvan sommige zich alleen richten op de ICT-component, maar de meeste proberen dit te combineren met didactische werkvormen.” Zo leren de docenten niet alleen dát er tools zijn, maar ook waarom ze die moeten gebruiken.

Hoe kan ik toetsvragen hergebruiken? Hoe kan ik een toets maken die tegelijkertijd betrouwbaar en valide is? Hoe zit het met fraudemogelijkheden? Een kleurrijk palet aan vraagstukken die uitstekend met behulp van ICT-oplossingen beantwoord kunnen worden. Natuurlijk zijn hier wel altijd risico’s aan verbonden. “Digitale toetsingsmethoden maken interactief toetsen van kennis en vaardigheden mogelijk, maar als de computers uitvallen heb je daar als leraar weinig aan. Dan kun je in plaats van een ‘Klik de hoofdstad van de provincie Groningen’-vraag wel een ‘kruis aan’-vraag achter de hand houden, maar dat is niet wat je wilt. Leraren zullen dus een ICT-veiligheidsplan achter de hand moeten hebben.”

Toetsingspraktijk

Wanneer docenten van collega’s hebben gehoord, of in literatuur hebben gelezen, dat bijvoorbeeld tussentijds toetsen bijdraagt aan de motivatie van leerlingen, dan moet diegene dit in zijn eigen praktijk kunnen gaan uitproberen. “Nog voordat er peperdure licenties voor programma’s en pakketten worden aangeschaft.” Door dit in de ene klas wel te doen en in de andere klas niet, kunnen leraren toetsen of een maatregel werkt of juist niet. “Ook dit verhoogt het kennisniveau van docenten.”

Je leven lang leren: het is niet alleen een ambitie die de rijksoverheid heeft uitgesproken, maar ook iets wat de leraren in spe al tijdig wordt meegegeven. “Docenten krijgen al tijdens de studie veelvuldig te horen dat ze er na het afronden van de lerarenopleiding nog niet zijn. Op het moment dat zij de school verlaten, zijn het nog steeds ‘pas’ beginnende leraren, die nog veel moeten leren.” Het blijven ontwikkelen van de digitale vaardigheden maakt hier onderdeel van uit.

Game-based

Het gebruikmaken van simulaties en game-based assessments zijn ontwikkelingen die binnen het toetsen en beoordelen van leerlingen hot zijn en naar verwachting doorzetten. “Motivatie om te leren is voor veel leerlingen een uitdaging, maar in hun belevingswereld is het spelen van games wél leuk. Er wordt nu onderzocht hoeveel informatie een docent uit een game zou kunnen halen om iets te kunnen zeggen over bijvoorbeeld de vaardigheden.” Hierdoor wordt toetsen, naast efficiënt en effectief, ook leuk.

De komende jaren verwacht Joosten-ten Brinke dat het toetsingsapparaat veel gevarieerder wordt. “Vanuit de leraar vraagt dit om een lerende houding: openstaan om de benodigde kennis en vaardigheden op te wíllen doen. Ook om zelfredzamer te worden en bijvoorbeeld eigenhandig kleine computertechnische storingen te kunnen verhelpen.” Een leraar die zelf ICT-problemen oplost: een leven lang leren in optima forma.