Welke competenties zijn nodig in een mediasamenleving met AI?

Welke competenties zijn nodig in een mediasamenleving met AI? Om die vraag te beantwoorden bracht Netwerk Mediawijsheid experts op gebied van AI en mediawijsheid samen. Het Mediawijsheid Competentiemodel stond hierbij centraal, als handvat, checklist en onderbouwing. Met als doel: hoe kunnen we kinderen, jongeren én volwassenen leren om veilig en bewust met AI te leven en om daar een actieve en kritische rol in te nemen?

Categorieën en verschijningsvormen

In de expertsessie werd geconstateerd dat AI vele verschijningsvormen heeft zoals NLP & speech, machine learning, deep learning, neurale netwerken en computer vision. Deze vormen zijn te onderscheiden in drie categorieën:

• Artificial Narrow Intelligence: AI die menselijke intelligentie niet overtreft, een vorm die al bestaat.
• Artificial General Intelligence: AI die gelijkwaardig is aan menselijke intelligentie, een vorm die al bestaat maar nog niet enorm veel voorkomt.
• Artificial Super Intelligence: AI die de menselijke intelligentie overstijgt en een bedreiging voor de mens kan vormen omdat deze vorm een eigen bewustzijn heeft met verlangens, gevoelens en een eigen mening. Deze vorm van AI bestaat nog niet en volgens velen komt die er ook nooit.

Wel en niet AI

Tijdens de expertsessie werd ook gediscussieerd over de vraag waarvoor we AI wel en niet inzetten. Daarbij was de conclusie van de aanwezigen dat daar waar we AI wel willen gebruiken we moeten kunnen uitleggen waarom we het daar willen gebruiken. Bij het niet inzetten van AI moeten we het aldus de aanwezigen hebben over de makers en over beleidskeuzes. Ook moet er goed gelet worden op mensenrechten en rechten van minderheden. Verder werd de suggestie gedaan voor een disclaimer bij door AI gegenereerde content.

Mediawijsheid Competentiemodel

Vervolgens werd ingezoomd op de vraag in hoeverre het Mediawijsheid Competentiemodel kan helpen bij het omgaan met AI. Het Mediawijsheid Competentiemodel biedt acht mediawijsheidcompetenties, die te zien zijn als het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit die iedere burger nodig heeft om te bewegen in deze mediasamenleving: bedienen, exploreren, vinden, creëren, verbinden, discussiëren, doorgronden en reflecteren. Een aantal competenties zullen specifiek voor het omgaan met AI belangrijk worden voor mensen om te ontwikkelen: discussiëren, doorgronden, reflecteren, creëren en bedienen.

• Discussiëren

ChatGPT heeft enerzijds geholpen om gesprekken over AI op gang te brengen. Anderzijds is er bij AI nog veel meer om over te discussiëren zoals het feit dat het hier om een systeemtechnologie gaat en niet over een nieuwe vorm van digitale media.

• Herkennen en doorgronden

Vervolgens werd ingezoomd op een van de competenties, het doorgronden. Daarvoor is het eerst belangrijk om AI te herkennen en te weten wanneer er gebruik van is gemaakt. Doorgronden van AI is belangrijk omdat grote partijen met commerciële belangen de uitkomsten beïnvloeden. Daarom moeten mensen weten wie bepaalde technologie heeft ontwikkeld en met welke intentie.

• Reflecteren op AI

Een andere relevante competentie bij AI is reflecteren. Daarbij gaat het onder meer om te reflecteren op het gebruik van AI en op data en modellen die ten grondslag liggen aan het gebruik van AI. Ook moeten we beseffen dat menselijke keuzes aan de basis staan van het ontwikkelen van AI. Dus: welke data zet je in en wat betekent dat voor de uitkomsten?

De deelnemers vinden dat er niet alleen aandacht moet zijn voor het ‘mens-machine perspectief’ (hoe gebruiken we AI?), maar ook voor het ‘mens-mens perspectief’ (het reflecteren op menselijke interacties over het gebruik ervan).

Bij het reflecteren op AI kan het goed zijn om te kijken naar de overeenkomsten en verschillen met bestaande technologie en na te denken over de vraag: wat moeten we zelf doen en wat kunnen we (beter) uitbesteden aan AI?

• Creëren

Een manier om AI te leren herkennen en te kunnen reflecteren op AI is door het bewust te gaan gebruiken om te creëren en in de praktijk toe te passen. Daarnaast kun je door mensen iets met AI te laten creëren het kritisch vermogen stimuleren en vergroten.

• Bedienen

AI onderscheidt zich van een algoritme, onder andere omdat het zelf leert. Door AI te gebruiken, worden wij beïnvloed en passen wij ons aan. Als je in staat bent om AI goed te gebruiken, zijn er veel mogelijkheden waarbij het kan bijdragen aan je gezondheid, geluk en wijsheid. Om AI goed te kunnen bedienen is het daarnaast van belang om te weten wat AI niet kan.

AI in het onderwijs

De expertsessie hield zich ook bezig met AI in het onderwijs. Bij AI in het onderwijs zijn er filosofische en reflectieve vragen. Bijvoorbeeld: welke taken besteed je uit aan AI? Zou je een robot inzetten om kinderen te helpen bij hun taalachterstand?

AI biedt ook kansen bijvoorbeeld als een docent aan AI zou kunnen vragen wat hij moet herhalen van de stof van gisteren en welke leerlingen extra aandacht nodig hebben. Volgens de experts is AI verbieden lastig en niet wenselijk en is het beter om leerlingen te leren het goed te gebruiken.

Kinderen zijn meer dan gebruikers

In haar keynote benadrukt Karolina la Fors, onderzoeker in Responsible Design bij het DesignLab van de Universiteit Twente en betrokken bij het ELSA Lab AI4Youth, het belang om kinderen niet alleen als gebruikers te benaderen en te onderzoeken. Door co-creatief mee te doen, merkt zij dat kinderen niet alleen AI-wijsheid ontwikkelen, maar ook andere vaardigheden, zoals creativiteit. Ook is dit dé manier om te ontdekken wat de impact van AI is op kinderen.

Hoe betrekken we jongeren?

Voormalig kinderminister voor Digitale Zaken Luca Ripolli gaat aan zijn tafel in gesprek over de vraag: hoe kunnen we jongeren beter betrekken bij beleid en ontwikkeling van AI? Als het gaat om het betrekken van jongeren bij beleidsvorming en ontwikkeling van AI, is het belangrijk om naar manieren te zoeken om zo veel mogelijk jongeren in een zo divers mogelijke samenstelling te betrekken. Dit blijkt echter in de praktijk vaak lastig.

Volwassenen en AI

Maaike Drok van de Nederlandse AI Coalitie ging in op de vraag: hoe kunnen volwassenen meekomen met de ontwikkelingen rondom AI, in hun werk en in de samenleving? Een goede start om meer te leren over AI, ook over de mogelijkheden in verschillende sectoren, is de Nationale AI-cursus.

Bron: Netwerk Mediawijsheid