Onderzoek naar afgenomen leesvaardigheid in funderend onderwijs gepresenteerd

In de Tweede Kamer is op 2 februari een onderzoek gepresenteerd naar de oorzaken van de afgenomen leesvaardigheid van leerlingen in het funderend onderwijs (basisonderwijs en voortgezet onderwijs) met adviezen om de leesvaardigheid weer op peil te brengen. Het onderzoek is uitgevoerd door de Universiteit Leiden. De voornaamste conclusie is dat er veel bekend is over wat er nodig is om leerlingen met goed begrip te leren lezen, maar dat deze kennis slechts mondjesmaat en weinig systematisch in het onderwijs terecht komt.

Het onderzoek ‘Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland’ kwam tot stand nadat uit de Staat van het Onderwijs 2020 bleek dat de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren al jaren daalt en uit onderzoek van de OECD dat bijna een kwart van de 15-jarigen problemen met basaal leesbegrip heeft. Andere nationale en internationale toetsen bevestigden dit beeld.

Vragen

In het onderzoek draaide het om de volgende vragen:

• Zijn er in het funderend onderwijs wetenschappelijk aantoonbare oorzaken te vinden van de afnemende leesvaardigheid?
• Zijn er oplossingen te vinden in de didactische aanpak van het leesonderwijs, zowel voor technisch lezen als begrijpend lezen?
• Zijn er voorbeelden van bewezen effectieve methodes in het leesonderwijs te vinden, die ook aan andere scholen ter beschikking kunnen worden gesteld?
• Wat is de invloed van de thuissituatie op de ontwikkeling van de leesvaardigheid van kinderen in het funderend onderwijs? Hoe moet dit in relatie tot, of in samenhang met, het leesonderwijs op school worden gezien?

Adviezen

Het rapport bevat ook een groot aantal adviezen voor  de verschillende stakeholders. Doel van de adviezen is dat leerlingen zich een gereedschapskist aan processen en strategieën eigen maken die ze flexibel en functioneel kunnen gebruiken, aangepast aan verschillende leesdoelen.

De leraar

• Maak gebruik van de elementen van effectief leesonderwijs om diep begrip te stimuleren
• Aarzel niet de rol van regisseur te pakken, door elementen, didactische werkvormen, en leermiddelen dynamisch, flexibel, en doelbewust te combineren.
• Zit daarbij niet vast aan de leesmethode. Gebruik deze als supplementair voor het bereiken van je doelen in de leesles, niet als leidend
• Streef naar automatisering van technische vaardigheden en basale begripsvaardigheden
• Focus op uitdagende teksten en betekenisvolle activiteiten

De lerarenopleiding/nascholing

• Geef leraren inzicht in de huidige stand van kennis over lezen met (diep) begrip, en de elementen van effectief leesonderwijs
• Leid leraren op in het hanteren van bovenstaande acties
• Help leraren om deze acties tot tweede natuur te maken, bijvoorbeeld door hen concrete voorbeelden te laten zien en met elkaar te laten oefenen.

Leraren van zaakvakken

• Wees bewust van belang van lezen met begrip voor het leren van inhoudelijke kennis
• Werk samen met collega’s die het vak Nederlands geven (VO) of integreer inhoud met leesles (PO)

Schoolleiding

• Ontwerp een school-brede visie voor hoe goed leesonderwijs er uit moet zien. Deel deze met de betrokken leraren en faciliteer en stimuleer hen in de regisseursrol
• Faciliteer samenwerking tussen leraren in het ontwikkelen van leesprogramma’s

Voorschoolse en vroegschoolse Educatie (VVE)

• Stimuleer de ontwikkeling van begripsvaardigheden in kinderen, in talige en niet-talige contexten

(Rijks)Overheid

• Ontwikkel als OCW samen met het veld en wetenschappelijke en kennisinstellingen een centraal platform voor kennisdeling over effectief (lees)onderwijs
• Stimuleer (in samenwerking met onderzoeksinstanties zoals NRO) onderzoek naar
  • langetermijneffecten van elementen van leesinterventie
  • vergelijking van de effectiviteit van verschillende methoden
  • differentiatie: welke methoden en didactische aanpakken zijn effectief voor welke leerlingen (leeftijd, wel of geen leerproblemen, Nederlands als L1 of L2, enz.)?
• Stimuleer (in samenwerking met instanties zoals NRO, Stichting Lezen, enz.) onderzoek naar concrete manieren waarop leraren de kennis over effectief leesonderwijs naar hun specifieke onderwijssituaties kunnen vertalen.

De VO-raad laat op haar site weten dat het rapport een aantal elementen in het visiestuk ‘Beter leesonderwijs: van weten naar doen!’ bevestigt dat de Kennistafel Effectief Leesonderwijs eerder publiceerde. De Kennistafel Effectief Leesonderwijs is geïnitieerd door PO-raad, VO-raad en NRO en zet zich in om bestaande kennis te verzamelen en te verspreiden. Ook ondersteunt het veranderingsprocessen binnen scholen en lerarenopleidingen.

Bronnen: VO-raad en het onderzoek ‘Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland’