Vier toekomstcenario’s voor HBO in 2030 door Hogeschool Rotterdam

Eind 2021 wil Hogeschool Rotterdam een nieuw strategisch plan presenteren. Ter voorbereiding hierop is een bundel gemaakt, genaamd: ‘Hoger beroepsonderwijs in 2030’. Lectoren, docenten en beleidsmedewerkers delen hierin hun visie op de toekomst van het hoger beroepsonderwijs. Al deze visies komen samen in vier scenario’s, die vier uiteenlopende toekomstbeelden schetsen: Hoger onderwijs als kwalificatieplatform, Hoger onderwijsinstellingen als transitieleiders, Onderwijs à la carte en Verrijking van het schoolbegrip.

De bundel bestaat uit vijf delen:

• Onderzoek en hoger beroepsonderwijs
• Maatschappelijke transities
• Voorbereiden op een veranderend werkveld
• Doel en functie van het onderwijs
• Toekomstscenario’s voor het hoger beroepsonderwijs

Toekomstscenario’s

De toekomstscenario’s in het vijfde deel van de bundel zijn in een aantal stappen tot stand gekomen. Als eerste zijn de belangrijkste trends en ontwikkelingen uit de eerste delen van deze bundel geclusterd in zes toekomstthema’s. Vervolgens zijn deze toekomstthema’s in een serie focusgroepssessies met docenten, onderwijsmanagers, directeuren en het college van bestuur gerangschikt op basis van hun potentiële impact en onzekerheid. De thema’s die daarbij op basis van de meest overtuigende argumentatie het hoogste scoorden, zijn gekozen als de onzekerheidsassen waarop de vier scenario’s zijn gebaseerd.

De zes toekomstthema’s zijn:

1. De transformatie van het werk
2. De transformatie van het leerproces
3. De transformatie van het onderwijsmodel
4. Financiering van het onderwijs
5. Doel en functie van het onderwijs
6. Maatschappelijke opgaven en transities

De drie onzekerheidsassen zijn:

1. De mate waarin het werk door AI, automatisering en digitalisering wordt getransformeerd. De mogelijke twee uitkomsten in 2030 zijn: mensenwerk en slimme systeemwereld.

2. De ruimte die hogescholen hebben en krijgen om het doel en de functie van hun onderwijs te verrijken. De mogelijke twee uitkomsten in 2030 zijn: versmalde functie en verrijkte functie.

3. In hoeverre is de hogeschool als instituut en het traditionele onderwijsmodel van een gestandaardiseerd, cohortgebaseerd, diplomagericht en aaneengesloten vierjarig onderwijsmodel in 2030 nog dominant? De mogelijke twee uitkomsten in 2030 zijn: Hogeschool als instituut en Hoger onderwijs als platform.

Vier scenario’s

Gezamenlijk creëren de drie voornoemde sleutelonzekerheden acht mogelijke scenario’s. Elk van de twee uitkomsten op een van de sleutelonzekerheden zou in theorie namelijk met elk van de twee uitkomsten op de andere dimensies kunnen samenvallen. Maar omdat de scenario’s daarmee te talrijk, diffuus en soms ook niet onderscheidend genoeg zouden worden, hebben de auteurs de vier mogelijkheden gekozen die de meeste nieuwe inzichten bieden, plausibel zijn en relevant zijn.

Het eerste scenario, (1) Hoger onderwijs als kwalificatieplatform, beschrijft een toekomst die in de basis gedefinieerd wordt door ‘mensenwerk’ (geen doorbraken AI; systemen ondersteunen werk), een ‘versmalde functie’ van hoger (beroeps)onderwijs (focus op kwalificatie, minder financiering van het hoger beroepsonderwijs) en ‘hoger onderwijs als platform’ (verschillende – nieuwe – aanbieders; persoonlijke leerroutes).

Het tweede scenario, (2) Hoger onderwijsinstellingen als transitieleiders, wordt ook gekenmerkt door ‘mensenwerk’, maar wordt verder gedefinieerd door een ‘verrijkte functie’ van hoger (beroeps)onderwijs (meer ruimte voor en groter belang van socialisatie en subjectificatie in het licht van de verschillende maatschappelijke opgaven en transities) en ‘instituut’ (traditionele onderwijsinstellingen en voltijdstudies blijven dominant).

Voor de laatste twee scenario’s is de uitkomst ‘systeemwereld’ (grote doorbraken op het gebied van AI leiden ertoe dat veel werk op hbo-niveau wordt overgenomen) zeer bepalend.

In het geval van (3) Onderwijs à la carte gaat dat gepaard met een ‘versmalde functie’ van het hoger (beroeps) onderwijs en het ‘platform’ als de dominante wijze waarop hoger onderwijs is georganiseerd.

In het scenario (4) Verrijking van het schoolbegrip worden die grote AI-doorbraken juist met een ‘verrijkte functie’ beantwoord, waardoor het nog altijd volgens de dominante vorm van het ‘instituut’ georganiseerd blijft.

De scenario’s zijn opgeschreven door onder andere Daan Gijsbertse, docent bij de Hogeschool Rotterdam en daarnaast ook strategisch beleidsadviseur, en Kees Machielse, lector bij het kenniscentrum Duurzame Havenstad.

Lees hier het nieuwsbericht van Hogeschool Rotterdam over de bundel ‘Hoger beroepsonderwijs in 2030’. Ramon van Doorn van ScienceGuide interviewde Gijsbertse en Machielse. Het artikel, dat verscheen op 13 januari 2021, lees je hier.