Scholierenverkiezingen – de school als oefenplaats voor democratie

De Scholierenverkiezingen bieden leerlingen van het vo en mbo de kans om, voorafgaand aan de officiële verkiezingen, kennis te maken met het stemproces. Het is een vorm van politiek onderwijs om leerlingen te betrekken bij maatschappelijke kwesties, zodat ze gaan stemmen wanneer ze de stemgerechtigde leeftijd bereikt hebben, stelt Bas Banning, projectleider Educatie bij ProDemos. “Met de Scholierenverkiezingen willen we drempelverlagend zijn voor de ‘first time voters’, want de eerste keer wel of niet stemmen is meestal bepalend voor het stemgedrag van de rest van je leven.” 

In 1963 werden in Nederland de eerste Scholierenverkiezingen georganiseerd. ProDemos is sinds 1998 de enige organisator van de verkiezingen, waarbij ruim 130.000 leerlingen, afkomstig van 410 scholen, dat jaar hun stem uitbrachten. Banning: “De opzet van de scholierenverkiezingen is dat we de echte verkiezingen simuleren. Het aantal leerlingen dat zijn stem uitbrengt verschilt per verkiezing. Bij de landelijke verkiezingen zitten we rond de 150.000 leerlingen en bij de huidige gemeenteraadsverkiezingen zijn het ruim 44.000 leerlingen.” 

De Scholierenverkiezingen werden tot 2016 ook digitaal gehouden, waarbij scholen voor elke aangemelde leerling een oproepkaart ontvingen met inloggegevens. Sinds 2017 kunnen leerlingen alleen schriftelijk stemmen. Banning: “We bootsen het echte verkiezingsproces na. Docenten hangen posters op en leerlingen krijgen een oproep om te stemmen. Vervolgens richten docenten verschillende stembureaus in waar het stempersoneel bestaat uit docenten en leerlingen. Op locatie kunnen ze het stembiljet inkleuren met het rode potlood. Daarna worden alle stemmen geteld en brengen we de landelijke uitslag uit.” 

Burgerschapsonderwijs 

De verkiezingen hebben een verbindende werking waarbij leerlingen kennis kunnen maken met de lokale overheid. “Het is voor een docent maatschappijleer of een mbo-docent burgerschap een mooie aanvulling op de lessen. Mijn collega’s organiseren bijvoorbeeld verkiezingsfestivals op verschillende mbo-scholen. Zo kun je politici uitnodigen om te praten over hun lokale standpunten en een debat houden met de vraag ‘wat vinden de jongeren van de verschillende onderwerpen die in onze gemeente spelen?’. Aansluitend vinden de Scholierenverkiezingen plaats waardoor gemeenten ook erachter komen wat de jongeren van de gemeente vinden”, aldus Banning.  

ProDemos biedt verschillende kennisbronnen aan waar docenten en leerlingen gebruik van kunnen maken. Banning: “We hebben een handleiding die docenten kunnen downloaden, maar ook een stemwebsite. Op de website staat lesmateriaal boordevol informatie over gemeentepolitiek en aanverwante onderwerpen, interviews met raadsleden en verschillende stellingen. Daarnaast hebben mijn collega’s 60 StemWijzers gemaakt die we in ruim 60 gemeentes inzetten.” 

Burgerschapsactiviteiten zijn belangrijk voor studenten om bewustwording te creëren over maatschappelijke vraagstukken. “ProDemos ziet de school als een oefenplaats voor democratie. Contextrijk en participatief lesgeven over burgerschap heeft meer impact dan zomaar een informatielesje geven. Docenten kunnen leerlingen bijvoorbeeld meenemen naar Den Haag of naar het lokale gemeentehuis of hen stimuleren om een debat na te spelen. Leerlingen kunnen zelf actief aan de slag gaan”, vertelt Banning.  

Overeenkomsten en verschillen 

De uitslag van de schaduwverkiezingen onder scholieren sluit niet altijd aan op de echte verkiezingen. Banning: “De uitslag sluit grotendeels aan bij het stemgedrag van 18-24-jarigen. Wat je ziet is dat bijvoorbeeld partijen zoals CDA en PvdA veel lager scoren dan bij de uitslag van alle leeftijden. En dat andere partijen, zoals D66 en GroenLinks, hoger scoren onder jongeren. Wij merken dat de Scholierenverkiezingen wel een voorspellende waarde hebben. Het voorspelt niet de uitslag maar wél de trend. Partijen die groot winnen bij de Scholierenverkiezingen, zullen ook winnaars zijn bij de landelijke verkiezingen.” 

Volg Breens.nl op LinkedIn of meld je aan voor de wekelijkse nieuwsbrief.

Welke partijen winst behalen verschilt per regio. “De uitslag is in lijn met wat er regionaal speelt. Neem bijvoorbeeld de gemeente Edam-Volendam, dan zie je dat partijen als PVV en FvD het beter doen dan op andere plekken in Nederland. Ook stemmen meer jongeren op deze partijen dan in andere delen van Nederland. De SGP en de ChristenUnie zijn dan weer populair bij de protestants-christelijke scholen. Je krijgt een andere uitslag dan scholen in hartje Amsterdam of Breda. Er is natuurlijk wel een link met wat hun ouders stemmen. Het is niet absoluut; het is meer de trend die het aangeeft”, vertelt Banning.   

Populaire partijen  

Nieuwe partijen oefenen een sterke aantrekkingskracht uit op leerlingen. “De uitslag van de verkiezingen zal waarschijnlijk de trend voor de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart aangeven. Wat we zien is dat sommige leerlingen verwachten dat een populaire partij onder jongeren meedoet, maar vervolgens doet die partij niet mee aan de verkiezingen in hun gemeente. Het kan zo zijn dat ze dan op een andere partij stemmen waar ze zich helemaal niet in verdiept hebben”, zegt Banning. “Het is afwachten hoe het zit met de populariteit van nieuwkomers zoals Volt, BIJ1 of FvD onder jongeren. Het blijft spannend hoe de uitslag van de Scholierenverkiezingen zich verhoudt ten opzichte van de echte verkiezingen.” 

De Scholierenverkiezingen worden georganiseerd van 28 februari tot en met 15 maart 2022. Voor meer informatie en lesmateriaal zie: https://scholierenverkiezingen.nl en https://stem.prodemos.nl/