Toetsen op afstand

De meeste scholen hebben het lesgeven op afstand nu redelijk op de rit. De volgende uitdaging staat echter alweer voor de deur, want hoe kunnen we de geleerde stof het best op afstand toetsen? Eeuwe Feenstra, consultant Onderwijs & ICT bij IT-Workz, vertelt over de uitdagingen en mogelijkheden van digitaal toetsen en de noodzaak om eerst de denkwijze in het onderwijs op deze nieuwe toetsingsmethode aan te passen.

Wat houdt digitaal toetsen precies in?

“Laat ik eerst het verschil tussen digitaal toetsen en toetsen op afstand uitleggen. Digitaal toetsen kan gewoon in de klas, waarbij leerlingen op een device inloggen om een toets te maken. De docent kan dan van achter in de klas alle schermen in de gaten houden. Toetsen op afstand is in principe precies hetzelfde verhaal, alleen ontbreekt de visuele controle, omdat leerlingen de toets thuis maken.

Dat is een uitdaging, maar tegelijkertijd ook precies het gebied waar binnen het onderwijs nog veel winst valt te behalen. We horen namelijk steeds vaker het credo dat leerlingen eigenaar moeten worden van hun eigen leerproces. Om dat te bereiken, is een leerproces nodig waarin we ze ook het vertrouwen geven dat zij dit aankunnen. Als docent moet je dan een meer begeleidende rol innemen in plaats van een sturende. Een randvoorwaarde hiervoor is toetsing vanuit vertrouwen en niet altijd vanuit controle.

In Nederland toetsen we enorm veel. Het hele onderwijs is ingericht op het behalen van cijfers. Docenten hangen hier de lessen aan op en als gevolg willen leerlingen ook alleen maar scoren. De laatste jaren komt er echter steeds meer aandacht voor formatief toetsen, een manier van toetsen die meer nadruk legt op het inzichtelijk maken van de leervoortgang dan op een cijfermatige beoordeling. In de praktijk blijkt deze manier van toetsen nog in de kinderschoenen te staan, omdat de denkwijze in het onderwijs zich er eerst nog op aan moet passen. Dat vergt een mentaliteitsverandering van zowel docenten als leerlingen. En die mogelijkheid hebben we nu. We hebben nu de kans om onze manier van toetsen te veranderen.”

Hoe moet deze nieuwe manier van toetsen er dan uitzien?

“Naast de afweging tussen vertrouwen en controle, moeten scholen dus ook een afweging maken tussen formatief en summatief toetsen. Bij IT-Workz hebben we daarom een model opgesteld waarin deze vier factoren in een kwadrant tegen elkaar worden afgezet. Aan de hand van deze vier scenario’s kunnen scholen op korte termijn bepalen op welke manier zij willen toetsen.

Het is namelijk noodzakelijk om eerst goed na te denken over het doel van de toets. Dat wordt tegenwoordig nog te weinig gedaan. Docenten zitten vaak vast in een bepaald gedachtegoed, waarbij zij aan het einde van een hoofdstuk toetsen of de leerling de leerstof wel begrepen heeft. Bij een onvoldoende krijgt de leerling weliswaar een herkansing, maar gaat de docent gewoon door met de rest van de leerstof. Terwijl tussentijds formatief toetsen om de leervoortgang te bepalen deze onvoldoende misschien had kunnen ondervangen. Over de manier van toetsen mag dus best wat vrijer nagedacht worden! Wat voor toets wil je afnemen en waarom? Hoe vaak wil je toetsen? En is dat wel echt nodig?

Van wiskundedocenten hoor je vaak dat het vak zich niet leent voor digitaal toetsen omdat leerlingen bijvoorbeeld een assenstelsel moeten kunnen teken. Maar dit kan ook gewoon in Excel! Met een digitale toets kun je een vraag op wel achttien verschillende manieren stellen: open of meerkeuzevragen, het invullen van een ontbrekend woord, met de muis het juiste icoontje aanklikken, noem maar op! Vaak speelt er bij docenten weerstand voor verandering door angst voor het onbekende. Toen in het onderwijs het potlood door de pen werd vervangen, waren daar ook veel bezwaren tegen. Maar nu werkt iedereen met pen. Om dit ook met digitaal toetsen te bereiken, moet de school een goede aanvliegroute en duidelijk plan uitstippelen.”

Wat zijn de voordelen van digitaal en op afstand toetsen?

“Digitaal toetsen is echt niet alleen interessant nu tijdens de coronacrisis, maar ook daarna. Het afnemen van een toets neemt namelijk vaak een heel lesuur in beslag, wat ten koste gaat van kostbare onderwijstijd. Veel docenten vinden het daarbij vaak helemaal niet leuk om toetsen af te nemen, omdat zij tijdens dit uur alleen als surveillant optreden. Door digitaal te toetsen kan dit allemaal buiten de lessen om.

Ook met het nabespreken van de toetsen valt nog veel winst te behalen. Veel leerlingen zien dit moment als een kans om er nog een paar puntjes bij te sprokkelen. Terwijl leerlingen die een hoog cijfer hebben gehaald een uur lang passief moeten luisteren naar informatie die hen al bekend is. Door meer met peer-feedback te werken, gaan leerlingen in gesprek over de leerstof en hebben zelfs de leerlingen met een hoog cijfer iets aan het nakijkuur. Op deze manier wordt dit uur volgens de zogenoemde Spaced Repetition-theorie een leermoment op zich.

Voor docenten heeft digitaal toetsen als bijkomend voordeel dat het veel nakijkwerk kan besparen. Al staat daar tegenover dat het opstellen van een digitale toets ook tijd kost. Daarbij vinden docenten het niet fijn dat zij minder zicht hebben op het plegen van fraude. Ook moet je opletten dat je met toetsen op afstand de richtlijnen van de AVG niet overschrijdt. Als je een app als Kahoot gebruikt, komen de namen en resultaten van leerlingen namelijk op Amerikaanse servers te staan en dat valt niet binnen de richtlijnen. Maar uiteindelijk zijn dat allemaal bezwaren waar oplossingen voor zijn. Ik kan niet genoeg benadrukken dat we de huidige situatie als een kans moeten zien om een nieuwe, effectievere manier van toetsen te omarmen. Bij IT-Workz proberen we wel aan te jagen dat dit vanaf het begin goed wordt opgezet door de implementatie van de nieuwe toetsingsmethode te ondersteunen met visie en beleid.”